نگارگری اندیشه ورزانه ی انسان در اندبشه ی «متنبی»

چکیده انسان موجودی ناشناخته است که جز خدای خالق او به طور کامل کسی از راز و رمزهای وجودش آگاهی ندارد. بلکه روان پر پیچ و خم او هزار دانا را به خویش مشغول داشته و در شناخت آن هنوز در پیچ خم یک کوچه اند. وَ یَسألُونَکَ عَنِ الرُّوحِ قُلِ الرُّوحُ مِن أمرِ رَبِّی: از تو (ای محمّد!) در باره ی روح می پرسند (که چیست). بگو: روح امری است که تنها پروردگارم از آن آگاه است. (اسراء: 85) و می فرماید: وَ لَقَد خَلَقنَا الإِنسَانَ وَ نَعلَمُ مَا تُوَسوِسُ بهِ نَفسُهُ: ما انسان را آفریده ایم و می دانیم که به خاطرش چه می گذرد و چه اندیشه ای در سر دارد. (ق: 16) از این رو ما معتقدیم که کسی جز خداوند نمی تواند انسان را تعریف کند. و بهترین کتابی که انسان در مورد شناخت خود می تواند به آن دست یابد، قرآن کریم کلام خدا است و کلام کسانی که بر گرفته و مقتبس از آن می باشد. حکیمان و فرهیختگان بشر نیز با تکیه بر آموزه های الهی و تجربیّات شخصی توانسته اند زوایایی از شخصیّت انسان را درک کرده و در آثار خویش آنها را به ثبت برسانند. در ادبیّات عربی نیز بزرگ مردانی در کلام خود نکات پر ظرافتی در معرفت انسان داشته و نیک و بد او را از منظر خود به تصویر کشیده و نگاره گری کرده اند. هم چنین محیط زندگی او را واکاوی کرده و بیان بی ثباتی دنیا، ناپایداری مواهب، احاطه و غلبه ی مرگ بر سرنوشت آدمی، دعوت به غنیمت شمردن فرصت ها، حرمت علم و دانش و افتخار به شرافت و کرامت انسانی از جمله مضامینی هستند که در اشعار این شاعران خودنمایی می کنند. وجود اشعار حِکَمی در میان شعر شاعران عربی همه گواه آن است که این شاعران علاوه بر احساس زیبایی های زندگی و لذّت بردن از آنها در زندگی روزمرّه اشان با سایر مردم، دغدغه ها و مسائل بزرگی بر روح و روانشان سیطره داشته است که در اشعار گردآوری شده ی آنان نشانه های تفکّر، ژرف نگری و ژرف-اندیشی را می توان سراغ گرفت. ابوطیب احمد بن حسین ملقب به متنبّی شاعر پر آوازه ادب عرب در قرن چهارم نیز از این دست شاعران حکمت سرا است که توجه هر صاحب ذوقی را به خود جلب می کند، و در زمینه نگارگری انسان به هنرنمایی پرداخته اند، در اشعارش اطّلاعات ارزشمندی در مورد انسان وجود دارد و به خوبی چون یک شاعر فرهیخته انسانهای نیک و بد را از زوایای مختلف به تصویر کشیده است. و ما در این تحقیق می خواهیم به گوشه هایی از این تصاویر و نگاره گریهای او اشاراتی داشته باشیم. امید که در راه تعالی انسان و انسانیّت مفید افتد و گامی به سوی بهداشت روانی جامعه باشد. *********************